Η Απόφαση της ΕΕ για τα Παγωμένα Ρωσικά Κεφάλαια: Μια Καταστροφική Στρατηγική Αδυναμία!
Του Δημήτρη Γ. Απόκη*
Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να προχωρήσει στην αόριστη ακινητοποίηση και πιθανή αξιοποίηση περίπου 210 δισεκατομμυρίων ευρώ σε παγωμένα ρωσικά κεφάλαια, κυρίως της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας, για τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας, αποτελεί ένα πρωτοφανές βήμα που, πέρα από τις προφανείς νομικές και οικονομικές παγίδες, αποκαλύπτει την βαθιά στρατηγική ανυπαρξία των Βρυξελλών.
Αυτή η κίνηση, που εγκρίθηκε πρόσφατα μέσω του Άρθρου 122 του Συνθήματος της ΕΕ για να παρακαμφθεί η ανάγκη ομοφωνίας, δεν είναι απλώς ριψοκίνδυνη – είναι καταστροφική για την οικονομική σταθερότητα της Ευρώπης, καθώς θέτει σε κίνδυνο την εμπιστοσύνη των επενδυτών στο ευρώ και ανοίγει την πόρτα σε ρωσικά αντίποινα που θα πλήξουν πρωτίστως τις ευρωπαϊκές αγορές.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι ηγέτες που την υποστηρίζουν, όπως η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ο Εμμανουέλ Μακρόν και ο Φρίντριχ Μερτς, εμφανίζονται ανίκανοι να υπερβούν την κοντόφθαλμη γεωπολιτική λογική, προτιμώντας ένα “δάνειο αποζημιώσεων” που βασίζεται σε μηδενική εγγύηση επιστροφής, αντί να διερευνήσουν βιώσιμες εναλλακτικές.
Η Στρατηγική Ανυπαρξία των Βρυξελλών: Μια Απόδειξη Ανικανότητας
Η απόφαση αυτή δεν είναι απλώς ένα τακτικό λάθος, αλλά η κορύφωση μιας συστηματικής στρατηγικής κενοφάνειας που χαρακτηρίζει την ΕΕ εδώ και χρόνια. Οι Βρυξέλλες, αντί να χτίσουν μια ενιαία εξωτερική πολιτική ικανή να αντιμετωπίσει την ρωσική επιθετικότητα, βασίζονται σε ερασιτεχνικές λύσεις όπως η ακινητοποίηση ξένων κρατικών περιουσιακών στοιχείων, αγνοώντας τις μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Αυτό το “δάνειο αποζημιώσεων” ύψους έως 165 δισ. ευρώ, που θα εκδοθεί μέσω triple-A ομολόγων της Επιτροπής και θα κατευθυνθεί στην Ουκρανία για αμυντικές δαπάνες, βασίζεται στην ψευδαίσθηση ότι η Ρωσία θα επιστρέψει τα χρήματα “όταν πληρώσει αποζημιώσεις”. Στην πραγματικότητα, αυτή η προσέγγιση ενθαρρύνει την Ουκρανία να παρατείνει τον πόλεμο χωρίς βιώσιμη οικονομική βάση, ενώ εκθέτει την Ευρώπη σε ρωσικές κυρώσεις που θα διαταράξουν εμπορικές ροές ενέργειας και εμπορευμάτων.
Η ανικανότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής φαίνεται από την αδυναμία της να πείσει σκεπτικιστές όπως το Βέλγιο, που φιλοξενεί τα 185 δισ. ευρώ σε assets στο Euroclear και απαιτεί εγγυήσεις για “οικονομικούς και νομικούς κινδύνους”. Οι ευρωπαίοι ηγέτες, εγκλωβίζονται σε μια “σύνοδο των προθύμων” που αποτυγχάνει να λύσει το πρόβλημα, αποδεικνύοντας ότι η ΕΕ λειτουργεί ως γραφειοκρατικός μηχανισμός αντί για στρατηγικός παίκτης.
Αντιδράσεις από ΕΚΤ, Τραπεζικούς και Νομικούς Κύκλους: Μια Χορωδία Προειδοποιήσεων
Η αντίδραση από θεσμικούς και επαγγελματικούς κύκλους είναι καταιγιστική και ενισχύει την πεποίθηση ότι η απόφαση είναι όχι μόνο λανθασμένη, αλλά και επικίνδυνη για την ευρωπαϊκή οικονομία. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), ως φύλακας της νομισματικής σταθερότητας, έχει απορρίψει κατηγορηματικά οποιαδήποτε εμπλοκή, χαρακτηρίζοντας το σχέδιο ως “άμεση χρηματοδότηση κυβερνήσεων” που παραβιάζει το mandate της. Η ΕΚΤ αρνείται να λειτουργήσει ως “δανειστής τελευταίας κατεύθυνσης” για το Euroclear, φοβούμενη ότι η απόσυρση ρωσικών κεφαλαίων θα αποθαρρύνει ξένους επενδυτές από ευρωπαϊκά assets, οδηγώντας σε μαζικές εκροές κεφαλαίων – ένα σενάριο που, παρόλο που τα assets είναι παγωμένα εδώ και χρόνια, παραμένει φάντασμα για τις αγορές.
Στον τραπεζικό τομέα, το Euroclear, που διαχειρίζεται τα περισσότερα assets, εκφράζει “βαθιές ανησυχίες” για την εφαρμοσιμότητα του σχεδίου, απαιτώντας άμεσες εγγυήσεις επιστροφής κεφαλαίων σε περίπτωση ρωσικών αντιποίνων. Ο Guillaume Eliet, υπεύθυνος κινδύνων του Euroclear, δήλωσε ότι “χρειαζόμαστε πειστικές εγγυήσεις” για να αποφευχθούν “καταστροφικές συνέπειες” για την ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική μηχανή, η οποία επεξεργάζεται εκατομμύρια συναλλαγές καθημερινά. Αυτή η στάση αντανακλά τον ευρύτερο φόβο των τραπεζών ότι η κίνηση θα υπονομεύσει την εμπιστοσύνη στο ευρώ, κάνοντας την Ευρώπη λιγότερο ελκυστική για επενδύσεις σε σύγκριση με δολαριακές αγορές.
Νομικά, η απόφαση πέφτει σε ένα νομικό κενό: Τα κρατικά assets προστατεύονται από το δίκαιο της κρατικής ασυλίας, και η ΕΕ αντιμετωπίζει εμπόδια τόσο εσωτερικά (ομοφωνία στο CFSP) όσο και διεθνώς. Μελέτες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προειδοποιούν ότι η κατάσχεση θα απαιτούσε “νέα ερμηνεία” του διεθνούς δικαίου, με υψηλούς κινδύνους αγωγών από τη Ρωσία, όπως η μήνυση της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας κατά του Euroclear σε ρωσικό δικαστήριο. Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι τυχαίες – αποκαλύπτουν μια ΕΕ που αγνοεί βασικούς θεσμούς της, προκαλώντας εσωτερική διάσπαση και εξωτερική ευπάθεια.
Η Εκλογή του Προέδρου του Eurogroup: Μια Αποτυχημένη Στρατηγική Αναδιάταξη
Η εκλογή του νέου Προέδρου του Eurogroup, του Κώστα Πιερρακάκη, έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή και φανερώνει την απόγνωση των Βρυξελλών να “εξευμενίσουν” την εικόνα της απόφασης για τα ρωσικά assets. Ο Πιερρακάκης, εκλέχθηκε εν μέσω της έντονης αντίθεσης του Βελγίου – της χώρας που φιλοξενεί τα περισσότερα assets – και της επερχόμενης συνόδου κορυφής της 18ης Δεκεμβρίου. Αυτή η επιλογή, που σηματοδοτεί “μεγάλη στροφή για την Ελλάδα” μετά από χρόνια περιθωριοποίησης, φαίνεται ως απόπειρα να ενισχυθεί η φωνή νότιων χωρών υπέρ του σχεδίου, παρακάμπτοντας βέλγικες ενστάσεις.
Ωστόσο, αποτυγχάνει παταγωδώς: Ο νέος Πρόεδρος κληρονομεί ένα Eurogroup διχασμένο, όπου η απόφαση για assets απαιτεί πλέον πλειοψηφία, αλλά η τραγικα επικίνδυνη γραφειοκρατία των Βρυξελλών,δεν μπορεί να εγγυηθεί σταθερότητα. Αντί να λύσει το πρόβλημα, η εκλογή αυτή υπογραμμίζει την ανικανότητα ηγετών να χειριστούν οικονομικές κρίσεις, αφήνοντας το Eurogroup εκτεθειμένο σε γεωπολιτικά ρίσκα χωρίς σαφή στρατηγική.
Η Στάση της Κυβέρνησης Τραμπ: Μια Αμερικανική Πίεση Κατά της Ευρωπαϊκής Απερισκεψίας
Η κυβέρνηση Τραμπ, από την επιστροφή του στην εξουσία το 2025, υιοθετεί μια ξεκάθαρα εχθρική στάση απέναντι στην απόφαση, βλέποντάς την ως εμπόδιο στις προσπάθειες για “γρήγορη ειρήνη” μέσω διαπραγματεύσεων με τη Μόσχα. Ο Λευκός Οίκος έχει πιέσει ενεργά ευρωπαϊκές χώρες να μπλοκάρουν το σχέδιο, προειδοποιώντας ότι η χρήση των assets “θα παρατείνει τον πόλεμο και θα μειώσει τις πιθανότητες ειρήνης”, ενώ η νέα Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας χαρακτηρίζει την Ευρώπη ως “ευάλωτη σε πολιτιστική εξαφάνιση” αν δεν αλλάξει πορεία.
Αυτή η πίεση, που περιλαμβάνει προτάσεις για 28-σημείο “σχέδιο ειρήνης” βασισμένο σε ρωσικές απαιτήσεις, απομονώνει την ΕΕ διπλωματικά: Οι ΗΠΑ αρνούνται να εγγυηθούν δάνεια βασισμένα σε assets, αφήνοντας την Ευρώπη να φέρει μόνη της το βάρος – και τον κίνδυνο. Η στάση Τραμπ δεν είναι απλώς κριτική, είναι μια στρατηγική υπενθύμιση ότι η απερισκεψία των Βρυξελλών, ωθεί την Ευρώπη μακριά από αμερικανική υποστήριξη, ενισχύοντας ρωσικές φιλοδοξίες και αποδυναμώνοντας το ΝΑΤΟ.
Συμπερασματικά, αυτή η απόφαση δεν είναι νίκη κατά της Ρωσίας, αλλά αυτογκολ για την Ευρώπη: Καταστρέφει την οικονομική της αξιοπιστία, εκθέτει θεσμούς όπως η ΕΚΤ και το Euroclear, και αποκαλύπτει ηγέτες ανίκανους να υπερβούν κρίσεις. Μόνο μια ριζική επαναξιολόγηση μπορεί να σώσει την ΕΕ από την ίδια της την αδυναμία.
*Ο Δημήτρης Γ. Απόκης, είναι Διεθνολόγος, με ειδίκευση στην Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική, Γεωπολιτική και Διεθνή Οικονομία. Απόφοιτος των πανεπιστημίων The American University, School of International Service, και The Johns Hopkins University, The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies της Ουάσιγκτον. Είναι μέλος του The International Institute for Strategic Studies, του Λονδίνου. Ως Δημοσιογράφος, υπήρξε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ και στο Αμερικανικό Πεντάγωνο.
Explainer: Τι συμβαίνει με τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια
Με τις εξελίξεις στο θέμα των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων να τρέχουν, το ενδιαφέρον πέφτει στις λεπτομέρειες και στο τι σχεδιάζει η Ευρώπη να κάνει με τα περίπου 210 δισ. ευρώ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ψάχνει τον τρόπο να χρηματοδοτήσει τις ανάγκες της Ουκρανίας στον τομέα της άμυνας και του προϋπολογισμού για το 2026 και το 2027 χρησιμοποιώντας τα περιουσιακά στοιχεία της ρωσικής κεντρικής τράπεζας που έχουν δεσμευθεί στη Δύση μετά την εισβολή της Μόσχας. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, τα κρατικά περιουσιακά στοιχεία δεν μπορούν να απαλλοτριωθούν, επομένως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει ένα σχέδιο που επιτρέπει στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να χρησιμοποιήσουν έως και 165 δισ. ευρώ — το μεγαλύτερο μέρος από τα 210 δισ. ευρώ ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων που είναι παγωμένα στην Ευρώπη — χωρίς να τα κατάσχουν.
Πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει;
Στην αρχή του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η Euroclear — το Βελγικό Κεντρικό Αποθετήριο Τίτλων — κατείχε ομόλογα της ρωσικής κεντρικής τράπεζας. Καθώς αυτά τα ομόλογα έληξαν, τα μετρητά που προέκυψαν «εγκλωβίστηκαν» στην Euroclear λόγω των κυρώσεων της ΕΕ κατά της Μόσχας.
Η Euroclear πλέον επενδύει αυτά τα διαθέσιμα σε overnight καταθέσεις στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Η ιδέα της ΕΕ είναι η Euroclear να επενδύσει αυτά τα μετρητά σε ομόλογα μηδενικού τοκομεριδίου που θα εκδόσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το τοκομερίδιο του ομολόγου μπορεί να είναι μηδενικό, γιατί με βάση τον νομικό διακανονισμό μεταξύ Euroclear και της ρωσικής κεντρικής τράπεζας, η Μόσχα διατηρεί την κυριότητα του κεφαλαίου αλλά δεν έχει δικαίωμα στον τόκο που παράγουν τα περιουσιακά στοιχεία.
Η ΕΕ θα χρησιμοποιήσει στη συνέχεια τα μετρητά για ένα «Δάνειο Επανορθώσεων» προς την Ουκρανία, που θα δίνεται σε δόσεις, ανάλογα με τις ανάγκες. Το δάνειο θα αποπληρωθεί από την Ουκρανία μόνο αφού λάβει πολεμικές αποζημιώσεις από τη Ρωσία σε μια μελλοντική ειρηνευτική συμφωνία — επιτρέποντας έτσι στο Κίεβο να χρησιμοποιήσει τα χρήματα τώρα, αντί να περιμένει μέχρι να πληρώσει η Μόσχα.
Πόσα χρήματα είναι διαθέσιμα;
Περίπου 300 δισ. δολάρια (257 δισ. ευρώ) ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων είναι παγωμένα παγκοσμίως, σύμφωνα με διάφορους θεσμούς, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το ποσό αυτό δεν περιλαμβάνει περιουσιακά στοιχεία Ρώσων ολιγαρχών.
Από αυτά, 210 δισ. ευρώ κρατούνται στην Ευρώπη, εκ των οποίων 185 δισ. στην Euroclear. Περίπου 176 δισ. ευρώ από τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στην Euroclear έχουν πλέον μετατραπεί σε μετρητά, ενώ τα υπόλοιπα 9 δισ. ευρώ σε τίτλους αναμένεται να λήξουν το 2026 και το 2027.
Η ΕΕ αρχικά ήθελε να βασίσει το Δάνειο Επανορθώσεων αποκλειστικά στα χρήματα της Euroclear, αλλά το Βέλγιο επιμένει ότι τα υπόλοιπα 25 δισ. ευρώ ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων που είναι παγωμένα αλλού στην ΕΕ θα πρέπει επίσης να συμπεριληφθούν. Τα περισσότερα από αυτά —περίπου 18 δισ. ευρώ— βρίσκονται σε γαλλικές τράπεζες, σύμφωνα με αξιωματούχους της ΕΕ.
Αυτό περιπλέκει το σχέδιο, επειδή σε αντίθεση με τα χρήματα στην Euroclear, αυτά τα περιουσιακά στοιχεία παράγουν τόκο που ανήκει στη Ρωσία.
Επιπλέον, η ΕΕ ίσως χρειαστεί πρώτα να αποπληρώσει ένα δάνειο 45 δισ. ευρώ της Ομάδας των Επτά προς την Ουκρανία που συμφωνήθηκε πέρυσι, οπότε το ενεργό ποσό για το Δάνειο Επανορθώσεων μειώνεται στα περίπου 165 δισ. ευρώ.
Μέχρι στιγμής έχουν εκταμιευθεί 25,3 δισ. ευρώ από το συνολικό δάνειο των 45 δισ. ευρώ του G7, αλλά περισσότερα θα δοθούν στο πρώτο τρίμηνο του 2026 για να έχει ρευστότητα η Ουκρανία μέχρι να ενεργοποιηθεί το Δάνειο Επανορθώσεων το δεύτερο τρίμηνο του 2026.
Πώς γίνεται αυτό χωρίς να κατασχεθούν τα χρήματα;
Η Ρωσία θα διατηρήσει την αξίωση επί των χρημάτων της στην Euroclear και αλλού. Τα ρωσικά μετρητά απλώς θα αντικατασταθούν από ομόλογα AAA της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ίσης αξίας, μέσω υποχρεωτικής συναλλαγής με την ΕΕ.
Η μόνη διαφορά από τη σημερινή κατάσταση είναι ότι η Euroclear θα επενδύει τα ρωσικά μετρητά σε ομόλογα αξιολόγησης AAA της Επιτροπής αντί για καταθέσεις AAA της ΕΚΤ.
Ποιος αναλαμβάνει το οικονομικό ρίσκο;
Τα κράτη-μέλη της ΕΕ πρέπει να μοιραστούν το ρίσκο του σχεδίου. Το βασικό σενάριο κινδύνου θα ήταν η ανάγκη επιστροφής των χρημάτων στη Ρωσία πριν η Μόσχα καταβάλει αποζημιώσεις στην Ουκρανία — αφήνοντας την ΕΕ υπεύθυνη για το ποσό που έχει δοθεί στο Κίεβο.
Ωστόσο, στις 12 Δεκεμβρίου οι κυβερνήσεις της ΕΕ συμφώνησαν ότι τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία θα παραμείνουν δεσμευμένα επ’ αόριστον. Αυτό εξαλείφει τον σοβαρό κίνδυνο που υπήρχε ότι σε μία από τις εξαμηνιαίες ψηφοφορίες για την ανανέωση των κυρώσεων —οι οποίες απαιτούν ομοφωνία— κάποιο κράτος θα μπορούσε να διαφωνήσει και να υποχρεώσει την ΕΕ να αποδεσμεύσει τα χρήματα στη Μόσχα.
Με αυτόν τον κίνδυνο «τυχαίου» ξεπαγώματος να έχει εξαλειφθεί, το ρίσκο για τις κυβερνήσεις της ΕΕ είναι πλέον πολύ μικρό. Οι εγγυήσεις τους θα ενεργοποιούνταν μόνο αν οι ίδιες οι κυβερνήσεις αποφάσιζαν να άρουν το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων πριν η Ρωσία πληρώσει αποζημιώσεις.
Τι έχει πει η Ρωσία;
Το Κρεμλίνο έχει χαρακτηρίσει την πρόταση ως παράνομη κατάσχεση ρωσικής περιουσίας και έχει προειδοποιήσει ότι θα υπάρξουν αντίποινα για «την κλοπή ρωσικών περιουσιακών στοιχείων».
Η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας δήλωσε την Παρασκευή ότι τα σχέδια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να χρησιμοποιήσει τα περιουσιακά της στοιχεία είναι παράνομα και ότι διατηρεί το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει όλα τα διαθέσιμα μέσα για να προστατεύσει τα συμφέροντά της.
Σε ξεχωριστή δήλωση, η κεντρική τράπεζα ανακοίνωσε ότι προσέφυγε στο δικαστήριο της Μόσχας κατά του χρηματοπιστωτικού ιδρύματος Euroclear, που εδρεύει στις Βρυξέλλες και κατέχει πολλά από τα περιουσιακά στοιχεία, υποστηρίζοντας ότι οι ενέργειες αυτές έχουν προκαλέσει ζημιά και επηρεάζουν την ικανότητά της να διαχειριστεί τα κεφάλαια και τους τίτλους της.
«Οι μηχανισμοί άμεσης ή έμμεσης χρήσης των περιουσιακών στοιχείων της Τράπεζας της Ρωσίας, καθώς και οποιεσδήποτε άλλες μορφές μη εξουσιοδοτημένης χρήσης των περιουσιακών στοιχείων της Τράπεζας της Ρωσίας, είναι παράνομοι και αντίθετοι με το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της παραβίασης των αρχών της κρατικής ασυλίας των περιουσιακών στοιχείων», ανέφερε η τράπεζα. / TO BHMA