Το νέο στέλεχος ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά σε δείγματα ασθενών με COVID-19 που συλλέχθηκαν στις 11 Νοεμβρίου 2021 στη Μποτσουάνα. Πολύ σύντομα ταυτοποιήθηκε και στη Νότια Αφρική, καθώς και σε έναν εμβολιασμένο ταξιδιώτη που είχε επιστρέψει στο Χονγκ Κονγκ μετά από ταξίδι στη Νότια Αφρική, το χρονικό διάστημα 22 Οκτωβρίου με 11 Νοεμβρίου 2021.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ονόμασε το νέο στέλεχος Β.1.1.529 “Όμικρον” και το χαρακτήρισε “στέλεχος ανησυχίας”. Το νέο στέλεχος εμφανίζει ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό προφίλ 32 μεταλλάξεων στα γονίδια της πρωτεΐνης – ακίδας S που χρησιμοποιεί ο ιός προκειμένου να εισβάλλει στα ανθρώπινα κύτταρα. Επίσης, από πρώιμες παρατηρήσεις δείχνει να έχει ρυθμό μετάδοσης πενταπλάσιο της κυρίαρχης παραλλαγής. Ο αριθμός και το είδος των μεταλλάξεων αυτών προκαλούν προβληματισμό στη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Όλες οι παραλλαγές καθίστανται μεταδοτικότερες μέσω μεταλλάξεων στην πρωτεΐνη ακίδα – spike και κυρίως σε ένα τμήμα της την RBD, εκεί δηλαδή που γίνεται η σύνδεση του ιού με το κύτταρο του ανθρώπου και επιτυγχάνεται η είσοδος του ιού.
Οι μεταλλάξεις του στελέχους Όμικρον φαίνεται ότι αλλάζουν το σχήμα της πρωτεΐνης ακίδας, την οποία στοχεύουν τα εμβόλια. Αν επιβεβαιωθεί η παραπάνω πιθανότητα, τότε συνεπάγεται ότι πιθανώς ο ιός να αποφύγει την εξουδετέρωση από τα αντισώματα των εμβολίων.
Ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι τα επιδημιολογικά στοιχεία από τα δεδομένα αλληλούχισης του γονιδιώματος του SARS-CoV-2 στα κρούσματα της Νότιας Αφρικής, όπου φαίνεται ότι το νέο στέλεχος Β.1.1.529 επικρατεί του στελέχους Δέλτα. Πρόσφατες συρροές κρουσμάτων COVID-19 σε περιοχές της Νότιας Αφρικής αποδίδονται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στο νέο στέλεχος Όμικρον.
Επιδημιολογικά μοντέλα εκτίμησης κινδύνου αφού έλαβαν όλα τα ανωτέρω υπόψη προβλέπουν ότι το στέλεχος Όμικρον έχει σαφές πλεονέκτημα ταχείας επικράτησης έναντι του στελέχους Δέλτα.
Αυτό που μας ενδιαφέρει στις παραλλαγές, εάν επικρατήσουν είναι:
1. Η μεταδοτικότητα τους – Η Αlpha ήταν διπλάσια μεταδοτική σε σχέση με τον αρχικό τύπο και η Delta διπλάσια μεταδοτική της Alpha.
2. H λοιμογόνος δράση – Η Alpha προκαλούσε περίπου 35% περισσότερες δευτερογενείς λοιμώξεις και συχνότερα το περίφημο υπερφλεγμονώδες σύνδρομο – CRS.
Το νέο στέλεχος Όμικρον του SARS-CoV-2 εγείρει σοβαρές ανησυχίες ως προς το δυναμικό μετάδοσης, επαναλοίμωξης καθώς και διαφυγής της προστασίας που προσφέρουν τα εμβόλια. Σαφή δεδομένα σε σχέση με τα ανωτέρω θα είναι διαθέσιμα εντός των επόμενων τριών – τεσσάρων εβδομάδων.
Η Αlpha και η Delta χρειάστηκαν περίπου 8-12 εβδομάδες για να επικρατήσουν. Εφόσον το Όμικρον είναι περισσότερο μεταδοτικό στέλεχος εκτιμάται ότι θα χρειαστεί ο μισός χρόνος. Υπομονή σε λίγο χρόνο θα γνωρίζουμε περισσότερα.
Η λοιμογόνος δράση του στελέχους Όμικρον θα απαιτήσει περισσότερο χρόνο για να διαφανεί, διότι απαιτούνται μελέτες σύγκρισης. Οποιαδήποτε πρόβλεψη είναι επισφαλής και βιαστική.
Τα πρώτα δεδομένα πάντως από τη Νότια Αφρική δείχνουν ότι αυτή τη στιγμή το 65% των περιστατικών που νοσηλεύονται με το στέλεχος Όμικρον είναι ανεμβολίαστοι ενώ το 35% έχει κάνει τουλάχιστον 1 δόση των εμβολίων, γεγονός που δείχνει ότι τα εμβόλια μπορεί να περιορίσουν τον κίνδυνο νοσηλείας.
Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτή τη στιγμή το ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης στη Νότια Αφρική είναι μόλις 24%, επομένως είναι δύσκολο να αποφανθούμε σχετικά με τη μολυσματικότητα του στελέχους.
Επιστήμονες από τις ΗΠΑ υποστήριξαν ωστόσο ότι και άλλα στελέχη είχαν θεωρηθεί περισσότερο μολυσματικά από το Δέλτα όταν εντοπίστηκαν για πρώτη φορά, ωστόσο αργότερα αποδείχθηκε ότι έχουν χαμηλότερη μολυσματικότητα.
Τα εμβόλια παραμένουν το καλύτερο μέσο προστασίας στη μάχη κατά του στελέχους Όμικρον.
Αν και αρκετοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το κλείσιμο των συνόρων αποτελεί καλή προσέγγιση για τον περιορισμό εξάπλωσης νέων στελεχών, άλλοι εκτιμούν ότι είναι ήδη πολύ αργά και επομένως το μέτρο αυτό είναι πλέον άχρηστο, καθώς έχει ήδη εντοπιστεί σε πάνω από 20 χώρες.
Όταν ένας ιός έχει πλέον ανιχνευθεί σε αρκετές χώρες, είναι πλέον αργά για την εφαρμογή μέτρων όπως το κλείσιμο των συνόρων. Η εξάπλωση του στελέχους δεν μπορεί να περιοριστεί πλέον από αυτό το μέτρο.
Κατά συνέπεια, το καλύτερο μέτρο που έχουμε αυτή τη στιγμή για την πρόληψη της εμφάνισης νέων στελεχών καθώς και την πρόληψη των νοσηλειών είναι ο εμβολιασμός.
Όπως είδαμε και με το στέλεχος Δέλτα, ο μεγαλύτερος αριθμός περιστατικών δεν μεταφράστηκε σε αυξημένο αριθμό νοσηλειών σε περιοχές με υψηλή εμβολιαστική κάλυψη.
Επιπλέον, η αύξηση των εμβολιασμών στις αναπτυσσόμενες χώρες πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα των ανεπτυγμένων κρατών και των διεθνών οργανισμών. Η πλειοψηφία των επιστημόνων σημειώνει ότι ακόμα και στην πιθανότητα επιβεβαίωσης των πλέον δυσμενών σεναρίων, δεν θα επιστρέψουμε στην αρχική κατάσταση της πανδημίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, κρίνεται ακόμα πιο αναγκαίος ο εμβολιασμός με την τρίτη αναμνηστική δόση για την επίτευξη της μέγιστης προστασίας από τη σοβαρή νόσο COVID-19, καθώς και η συνεχής επαγρύπνηση για τον έγκαιρο εντοπισμό και απομόνωση των κρουσμάτων προκειμένου να ανακοπεί η αλυσίδα μετάδοσης.
ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ ΟΜΙΚΡΟΝ
Μελέτες έχουν δείξει ότι τα αντιιικά χάπια δεν έχουν μειωμένη αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση στελεχών που φέρουν μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη ακίδα.
Γνωρίζουμε σήμερα ότι οι περισσότερες μεταλλάξεις που οδηγούν σε νέα στελέχη εντοπίζονται συνήθως στις πρωτεΐνες που χρησιμοποιεί ο ιός για να μολύνει τα κύτταρα του ανθρώπου. Το φαινόμενο αυτό έχει παρατηρηθεί στο παρελθόν και σε άλλους ιούς, όπως για παράδειγμα στον ιό της γρίπης. Στον ιό αυτό, οι πρωτεΐνες που παρουσιάζουν συχνότερα μεταλλάξεις είναι οι Η και Ν.
Ωστόσο, τα αντιιικά χάπια παρεμβαίνουν σε άλλους μηχανισμούς του ιού ανεξάρτητους από την πρωτεΐνη ακίδα, επομένως η αποτελεσματικότητά τους δεν επηρεάζεται πιθανώς από τις παραπάνω μεταλλάξεις.
Τέλος, προκειμένου να περιορίσουμε τον κίνδυνο μόλυνσης με τον στέλεχος Όμικρον αρκεί να ακολουθήσουμε τα παρακάτω απλά μέτρα:
• Εμβολιασμός με ενισχυτικές δόσεις (για όποιους κρίνεται απαραίτητο)
• Σωστή χρήση της μάσκας που εφαρμόζει σωστά στο πρόσωπο
• Πλύσιμο των χεριών
• Κοινωνική αποστασιοποίηση
• Αποφυγή συνωστισμών
Ηλίας Ι. Τσέρκης
Ιατρός Παθολόγος
Πρόεδρος Ιατρικού Συλλόγου Ρόδου
Πρόεδρος Τομέα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και Νησιωτικότητας Ινστιτούτου Επιστημονικών Ερευνών Πανελληνίου Ιατρικού Συλλόγου