Έθιμα-Σάββατο του Λαζάρου και Κυριακή των Βαϊων στα Δωδεκάνησα
Από την αγαπημένη Ευδοκία Βουβάλη (ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ)
Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας τα κάλαντα του Λαζάρου και έθιμα που σχετίζονται με το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων, στα Δωδεκάνησα.
Σάββατο του Λαζάρου !
Υπάρχουν κάλαντα του Λαζάρου που εξιστορούν περιγραφικά το γεγονός του θανάτου του Λαζάρου και το θαύμα του Χριστού να τον αναστήσει…
“Σήμερον έρχεται ο Χριστός, ο επουράνιος Θεός
εν πόλει Βηθανία, με κλάδους και βαΐα
Ελάτε σας παρακαλούμε, για να σας διηγηθούμε
και να μάθετε τι εγίνη σήμερον στην Παλαιστίνη
Εις την πόλιν Βηθανία, Μάρθα κλαίει και Μαρία
Λάζαρον τον αδερφόν τους, τον γλυκύ και καρδιακό τους.
Τον μοιρολογούν και λένε, τον θρηνολογούν και κλαίνε,
τρεις ημέρες τον θρηνούσαν και τον εμοιρολογούσαν.
Την ημέρα την τετάρτη, κίνησε ο Χριστός για να ’ρθει,
και εβγήκεν η Μαρία, έξω από την Βηθανία.
Και εμπρός Του γόνυ κλίνει και τούς πόδας Του φιλήνει,
αν εδώ ήσουν Χριστέ μου, δεν θ’ απέθνησκε ο αδελφός μου.
Μα και τώρα εγώ πιστεύω, και καλότατα ηξεύρω,
ότι δύνασ’ αν θελήσεις και νεκρούς να αναστήσεις !
“Λέγε, πίστευε Μαρία, άγωμεν εις τα μνημεία”
Τότε ο Χριστός δακρύζει και τον χάρο φοβερίζει
Άδη τάρτατε και Χάρο, Λάζαρο ήρθα να σου πάρω!
Δεύρο έξω Λάζαρέ μου φίλε και αγαπητέ μου
Παρευθύς από τον Άδη, ως εξαίσιο σημάδι
Λάζαρος απενεκρώθη, ανεστήθη κι εσηκώθη.
Ζωντανός, σαβανωμένος και με το κερί ζωσμένος.
Τότε η Μάρθα κι η Μαρία, τότε όλη η Βηθανία
μαθητές και Αποστόλοι, τότε ευρεθήκαν όλοι
Δόξα το Θεώ φωνάζουν και το Λάζαρο ‘ξετάζουν
Πες μας Λάζαρε, τι είδες εις τον Άδη που επήγες;
“Είδα φόβους, είδα τρόμους είδα βάσανα και πόνους.
“Δώστε μου λίγο νεράκι να ξεπλύνω το φαρμάκι
της καρδιάς και των χειλέων και μη με ρωτάτε πλέον”
Αλλά υπάρχει και η απλή εκδοχή, όπου τα παιδιά τραγουδούσαν τα κάλαντα του Λαζάρου (με μικρές παραλλαγές) από σπίτι σε σπίτι και οι νοικοκυρές τα φίλευαν με Λαζαράκια – κουλουράκια με μορφή ανθρώπου, που αναπαριστάνουν το Λάζαρο που πέθανε και αναστήθηκε. Έχουν τα χέρια τους σταυρωμένα, όπως σταυρώνουμε τα χέρια των ανθρώπων που έχουν φύγει από τη ζωή. Στη θέση των ματιών έχουν γαρύφαλλα, ή όπως τα λέμε στην Κάλυμνο, μοσχοκάρφια.
Τα μοσχοκάρφια, η κανέλλα και το τριμμένο γαρύφαλλο, μπαίνουν για να “διώξουν τη μυρωδιά του κάτω κόσμου”. Υπήρχε ο πλούσιος Λάζαρος (γεμιστός με σταφίδες και καρύδια) και ο φτωχός Λάζαρος (σκέτο κουλουράκι).
“Που’ σουν Λάζαρε που ήτον η φωνή σου
που σε γύρευε η Μάρθα η αδερφή σου
Ήμουνα στη γη, στη γη χωμένος
και με τους νεκρούς,
νεκρός κι αποθαμένος
Δώστε μου λίγο, λίγο νεράκι
να ξεπλύνω της καρδιάς μου το φαρμάκι
Βάγια Βάγια τω Βαγιώ
τρώσι ψάρι και κολιό
Και την άλλη Κυριακή
τρων το κόκκινο τ’ αυγό
Δώστε μας αυγά, αυγά να σας τα πούμε
κι οι κοτούλες σας πολλά πολλά γεννούνε
Βάγια Βάγια τω Βαγιώ
τρώσι ψάρι και κολιό
Και την άλλη Κυριακή
Τρώμε το ψητό τ’ αρνί
που το παν και που τ’ αυτί” (εννοείται για να το σφάξουν…)
Κυριακή των Βαΐων !
Στα 12νησα, χαρακτηριστικό έθιμο της Κυριακής των Βαίων, σε ανάμνηση της θριαμβευτικής εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, είναι η κατασκευή από φύλλα φοινικιάς διαφόρων συμβολικών σχημάτων (σταυρός, πουλάκι, γαιδουράκι (“επί πώλου όνου καθήμενος”), κλπ…
Μπορεί να είναι και ολόκληρο φύλο φοίνικα περίτεχνα διακοσμημένο, οι λεγόμενες “Βαγιές” (Κως).
Στα Δωδεκάνησα λοιπόν στην Εκκλησία, δεν μοιράζονται στους πιστούς μπουκέτα από φύλλα δάφνης, αλλά κατασκευές με φύλλα φοίνικα.
Βέβαια, τόσο η δάφνη, όσο και ο φοίνικας, είναι φυτά “δοξαστικά”.
Στη Νίσυρο, βλέπουμε τα παιδιά να κρατούν την “καλαντήρα” που αντιπροσωπεύει τον τάφο του Λαζάρου και τις Βαγιές, από ολόκληρα κλαδιά φοινικιάς.
Ας μην ξεχνάμε και τις αυγούλες, ή αυδοκούλες (Σύμη), ή πούλους και κουκνούκους (Κάρπαθος, Κάσος), που έχουν κι αυτές τους συμβολισμούς τους. Είναι θα λέγαμε ατομικά “τσουρεκάκια” που οι νοικοκυρές έφτιαχναν και φτιάχνουν στα 12νησα, για να τα δώσουν στα παιδιά και τα βαφτιστήρια την Κυριακή των Βαίων ! Θεωρώ σαν πιο σημαντικό συμβολισμό τον κουρκούγκελο (φίδι) (Κάλυμνος), όπου το φίδι συμβολίζει τον κατακτητή και το αυγό στο στόμα του το υπόδουλο έθνος που όμως θα πάρει ζωή – ανάσταση – όπως ζωή βγαίνει από το αυγό.
Χρόνια πολλά ! Και του χρόνου !
Καλή Ανάσταση ! Καλή Λαμπρή !!!
