Οι Θερμές «ετυμολογικές» ευχές και οι επεξηγήσεις από τον Γιώργο Μπαμπινιώτη

Νεότερη είναι και η λέξη ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ, ακολουθώντας στον τονισμό τα πρωτομηνιά, χρονιά κ.ά. Οι αρχαίοι (Έλληνες και Ρωμαίοι) γιόρταζαν κυρίως τις πρώτες ημέρες τού μηνός, τη νουμηνία. Οι Ρωμαίοι μάλιστα, όταν από το 153 μ.Χ. πρώτος μήνας τού έτους έγινε ο μήνας τού Ιανού, ο ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ (αντί τού Μαρτίου, τού μήνα τού Άρεως, με τον οποίο άρχιζε το έτος μέχρι τότε), γιόρταζαν με ιδιαίτερη λαμπρότητα τις ΚΑΛΕΝΔΕΣ τού Ιανουαρίου, τη νουμηνία τού Ιανουαρίου που συνέπιπτε με την αρχή τού έτους. Από αυτές τις καλένδες προήλθαν και τα ΚΑΛΑΝΤΑ, που μαρτυρούνται από τον 12ο αιώνα.

Πρωτοχρονιά όμως χωρίς τον ΑΓΙΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ (τον Αϊ-Βασίλη) δεν νοείται. Ο σοφός αυτός ιεράρχης τού 4ου αιώνα, γνωστός όχι μόνο για τη θεολογική του δεινότητα και την ελληνομάθειά του, αλλά (με τα πτωχοκομεία και την όλη φιλανθρωπική του δράση) και ως η ενσάρκωση τού πνεύματος φιλαδελφίας, καλοσύνης και αγάπης προς τον συνάνθρωπο, ιδίως προς τα παιδιά, πήρε τελικά τη μορφή τού καλοκάγαθου γέροντα αγίου που φέρνει τα δώρα στα παιδιά την Πρωτοχρονιά. Το περίεργο είναι ότι στον αγγλοσαξονικό κόσμο τον ρόλο τού Αι-Βασίλη, τη μορφή και τις ιδιότητές του πήρε ο Άγιος Νικόλαος, ο SANTA CLAUS. Ο ολλανδικός διαλεκτικός τύπος Sante Klaas (το Klaas είναι συγκεκομμένος τύπος τού Niklaas < Nicolas, πβ. και γερμ. Κlaus = Νικόλαος) έδωσε τον Santa Claus, τον Άγιο Νικόλαο, που (χωρίς να έχει τις αντίστοιχες ιδιότητες) έγινε ο Αϊ-Βασίλης τής Πρωτοχρονιάς!

Κάτι που δεν είναι ευρύτερα γνωστό: Μέχρι τον 4ο αιώνα η φανέρωση τού Χριστού ως ενανθρώπηση τού Λόγου τού Θεού, η θεοφάνεια ή η επιφάνεια (< ἐπεφάνη ὁ Θεός) συνεορταζόταν με τη Γέννηση σε κοινή εορτή (Γεννήσεως και Βαπτίσεως) την 6η Ιανουαρίου. Τον 4ο αιώνα η μεν Γέννηση μετακινήθηκε στην 25η Δεκεμβρίου, η δε Βάπτιση παρέμεινε την 6η Ιανουαρίου. Έτσι τα Χριστούγεννα διαφοροποιήθηκαν εορτολογικά από τα ΘΕΟΦΑΝΙΑ ή τα ΕΠΙΦΑΝΙΑ. (Επ’ ευκαιρία, η ορθή γραφή τής λέξης Θεοφάνια, αφού πρόκειται για εορτή, είναι με -ι-, πβ. τα Πύθια, τα Ίσθμια· το ίδιο ισχύει και για τα Επιφάνια).

Ας σημειωθεί ότι ο πρόδρομος και βαπτιστής τού Χριστού φέρει το χαρακτηριστικό όνομα «ο έχων την εύνοια τού Θεού», αυτό που σημαίνει σε ελεύθερη απόδοση το εβραϊκής προέλευσης όνομα ΙΩΑΝΝΗΣ

.

Τέλος, το κορύφωμα των Θεοφανίων, η εν είδει περιστεράς κατάβαση τού ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ στον Χριστό, αναδεικνύει γλωσσικά μια από τις πιο χαρακτηριστικές λέξεις τής Ελληνικής, τη λέξη πνεύμα. Η λέξη αυτή (παράγωγη τού πνέω) δήλωσε τις δύο κύριες λειτουργίες τού ανθρώπου: τη ζωή μέσω τής πνοής ή αναπνοής και τη νοητική ικανότητα, τη νόηση και δια-νόηση τού ανθρώπου. Αυτήν ακριβώς τη δεύτερη ιδιότητα τού ανθρώπου ο Παύλος, ο μεγαλύτερος διανοητής τού Χριστιανισμού, τη θεωρεί την κατ’ εξοχήν ιδιότητα που συνδέει τον άνθρωπο απευθείας με τον Θεό, αφού ο άνθρωπος είναι πάνω από όλα «ναός τού πνεύματος τού Θεού».